نمایشگاه عروسک های سنتی / قومی ایران (1)

عکس و متن : هاله عظیمی
سه‌شنبه، 21 تير 1390

عروسك مدلی غالبا كوچك به تقليد از شکل و حالت انسانی يا حيوانی است كه از بدو پيدايش تمدن انسان به صورت‌های مختلف با ابتدايی‌ترين ابزار و ساده‌ترين مواد مانند خاك، سنگ، استخوان، چوب، پارچه و ... با خلاقیت ساخته شده است.
انسان‌ها براساس اعتقادات و باورهای عميق و در هنگام راز و نياز با خداوند يا نيروهای مافوق طبيعی يا ارتباط با انسان‌های ديگر و حيوانات، عروسك‌ها را به‌كار گرفته‌اند. آيين‌ها و مراسم سنتی بومی در قالب نمايش عروسكی در بیشتر جوامع ابتدايی رواج داشته اند. برخی از عروسک ها به صورت پيكرك‌های نمادين گلی به عنوان نماينده‌ی خدا يا الهه‌ای مقدس پرستش می‌شدند يا در مراسم خاص اعتقادی نقش داشته‌اند و برخی قهرمان قصه‌های قديمی بوده اند كه بزرگان هر خانواده با اجرای نمايش برای كودكان بيان می‌كردند. نمايش عروسكی يكی از انواع روش‌های ترويج ادبيات كودك و ماندگاری ادبيات كهن است.
امروز عروسك‌ها در تبليغ سلامت، حفظ محيط زيست و ساير تبليغات و همچنين در آموزش علومی همچون پزشكی به دانشجويان با شيوه‌های مختلف به‌ كار گرفته می شوند. كودكان در همه جای دنيا زندگی واقعی را با عروسك‌ها تمرين می‌كنند. آن‌ها آشپزی، پرستاری، عروسی، تولد و مرگ و ... را با پرورش تخيل خود در كنار واقعيت تجربه می‌كنند.
در ايران نيز از قديم برای اجرای آيين‌های خاص پيش ‌بهاری، باران‌خواهی، آفتاب‌خواهی و ... و نمايش‌های سنتی شب ‌بازی و روز بازی يا آيين‌های شفايابی و نظم‌خواهی، دفع بلا و چشم‌زخم، كمبودها، بلاها و بيماری‌‌ها و ... از نمايش‌های خاص با عروسك‌های زيبای بومی سنتی ساده بهره برده‌اند. عروسك‌هايی همچون بوكه باران، ابودردا، گلين، نخودی، لعبتك ، دختولوك، مردولوك و ... كاركردهای متفاوتی بر مبنای باورهای مردم هرمنطقه دارند. به عنوان مثال دختران و زنان جنوبی در مناطقی همچون ميناب از چوب مهر (چوب درخت خرما) و پارچه‌های رنگی زيبا عروسك‌هايی با نام "دختولوك" یا "دحتلوک" و "مردولوك" می‌سازند و مردم سيستان "لعبتك" يا "لبتك" را با چوب درخت مقدس سيستانی به نام "گز"، درختی كه نماد دختران و زايش است و ريشه‌ای عميق در فرهنگ مردم منطقه دارد، می‌سازند.
مجموعه حاضر شامل 30 تصوير از عروسك‌های بومی شهر های ايران همچون میناب ، زابل ، میمند ، ماسوله و تهران است . عروسک های قومی مناطق میناب ، زابل و میمند از پارچه و چوب ، ماسوله از کاموا و عروسک های تهران از موادی همچون نخود ، سمنو ، سیر ، نقل و تخم مرغ ساخته شده اند که به نظر می رسد برای مناسبت های مختلف مانند نوروز به کار گرفته شده اند. این نمایشگاه آغاز حركتی است در معرفی اين دست‌ساخته‌های ساده و زيبای دختران و زنان هنرمند ايران.
با سپاس از خانم ها لیلا کفاش زاده و ماندانا رفیعی و آقایان مسعود ناصری و علی گلشن که در جمع آوری عروسک ها من را یاری دادند.

منابع مورد استفاده:
http://en.wikipedia.org/wiki/Doll
- بازی زندگی در نمايش‌های سنتی، گروه خبری كتابك، گفتگوی ليلا كفاش‌زاده با پوپك عظيم‌پور نويسنده كتاب " فرهنگ عروسك‌ها و نمايش‌های عروسكی، آيينی و سنتی ايران " http://ketabak.org/khabar/node/2819
- فرهنگ عروسك‌ها و نمايش‌های عروسكی، آيينی و سنتی ايران: تمثيلی از انسان و زندگي بر صفحات كتاب / گزارش از کوروش شیوا / كتاب هفته شنبه 13/1/90

دختلوک ، 18 × 15 سانتیمتر ، میناب	دختلوک ، 16 × 12 سانتیمتر ، میناب	مردولوک ، 12 × 7 سانتیمتر ، میناب	شهربان ، سازنده دختلوک و مردولوک ، عکس از علی گلشن
مردولوک ، 12 × 7 سانتیمتر ، میناب	دختلوک ، 21 × 14 سانتیمتر ، میناب	دختلوک ، 15 × 11 سانتیمتر ، میناب	دختلوک ، 15 × 10 سانتیمتر ، میناب
دختلوک ، 20 × 10 سانتیمتر ، میناب	دختلوک ، 18 × 8 سانتیمتر ، میناب	دختلوک ، 16 × 11 سانتیمتر ، میناب	مردولوک ، 12 × 6 سانتیمتر ، میناب
سازندگان لعبتك يا لبتك از زابل	لعبتك ( لبتك ) ، 15×15 سانتيمتر ، سيستان	لعبتك ( لبتك ) ، 18×12 سانتيمتر ، سيستان	لعبتك ( لبتك ) ،17×13 سانتيمتر ، سيستان
لعبتك ( لبتك ) ، 17×12 سانتيمتر ، سيستان	عروسک میمندی ، 18 × 12 سانتیمتر ، کرمان	عروسک میمندی ، 30 × 20 سانتیمتر ، کرمان	عروسک ماسوله ، 7 × 4 سانتیمتر ، گیلان
عروسک ماسوله ، 9 × 5 سانتیمتر ، گیلان	عروسک ماسوله ، 20 × 10 سانتیمتر ،گیلان	عروسک ماسوله ، 20 × 10 سانتیمتر ، گیلان	سازنده عروسک ماسوله ، گیلان
خانم نخودی ، 6 × 5 سانتیمتر ، تهران	خانم نخودی ، 9 × 7 سانتیمتر ، تهران	خانم نقلی ، 7 × 7 سانتیمتر ، تهران	خانم نخودی ، 3.5 × 5.5 سانتیمتر ، تهران
خانم سیر ، 14 × 12 سانتیمتر ، تهران	آقای سیر ، 16 × 15 سانتیمتر ، تهران	خانم سیر ، 20 × 16 سانتیمتر ، تهران	خانم سمنو ، 27 × 14 سانتیمتر ، تهران
خانم تخم مرغ ، 14 × 8 سانتیمتر ، تهران	منیر نجاریان سازنده عروسک های تهرانی	سازنده عروسک های میمندی، عکس از لیلا کفاش زاده