نمایشگاه عروسک های سنتی - قومی ایران (2)

متن : هاله عظیمی / عکس : هاله عظیمی ، مسعود ناصری
يکشنبه، 16 بهمن 1390

درمجموعه حاضر 40 تصویر از عروسک های اقوام ایرانی ساخته شده از مواد گوناگون: از جنس حصیر مانند " گالی" و "جاروگشی" از شمال ایران، شترها و بزهای حصیری جنوب، ساخته های سفالی میناب و سیستان و بلوچستان، عروسک های قاشقی از شمال ایران، " ابودردا " از خمیر و عروسک هایی از برگ و نخود به نمایش گذاشته شده اند.
از گذشته های دور انسان ها با مشاهده خشک شدن گل در آفتاب، شروع به ساخت ظروف و مجسمه های سفالی کردند. آن ها گاه به عنوان " توتم" مورد احترام بوده اند و گاه به عنوان وسیله بازی کودکان مورد استفاده قرار می گرفتند. مردم جنوب ایران همچون گذشتگان خود اشیایی از جنس سفال می سازند و آن ها را با نقوش ساده اما زیبا تزیین می کنند. مردم میناب مجسمه های گلی به شکل آدمک و حیواناتی مانند شتر ( اشترکو )، اسب ( اسبکو )، سمور ( راژگو )، میمون ( انترکو ) می سازند.
مادران گيلانی با تا كردن يك دسته گال يا گالی (حصير) مرطوب، بستن قسمت بالا با نخ به شكل سر، قرار دادن دست‌ها و اضافه كردن پارچه‌ی گل گلی رنگارنگ به عنوان لباس، "عروسك گالی" يا "عروسك حصيری" زيبایی را می‌سازند. در مناطقی از گيلان نیز عروسكی به نام "جارو گشی" ساخته می شود . سازندگان این نوع عروسک ، پس از اينكه حصيرها را به شكل جارو با نخ بستند، از پارچه برای صورت استفاده می كنند. سپس كامواهای رنگی را به دور بدنه و دست‌ها می‌پيچند. مقداری كاموا هم برای موها به‌كار می‌برند.
در مناطقی مثل يزد و جنوب كه درختان خرما فراوان هستند، با حصير كه از الياف درخت خرما تهيه می‌شود، " شترك" و " اشترپيشی" يا " شتر برگ خرمايی" ساخته می‌شود. مادربزرگ‌ها درون " شترك " خرما می‌گذارند و به بچه‌ها هديه می دهند. اين عروسك‌های كوچك كه به رنگ های طبيعی و قرمز و سبز تزيين می‌شوند، نمادی از شترهای كويری هستند كه در سفرهای طولانی بار حمل می كنند.
در زمان خشكسالی ، روستاييان گيلانی در مراسم باران‌خواهی، با كفگير يا قاشق چوبی عروس باران می‌سازند. " كترا گلين " و " كترا گيشه " نام‌های مختلف عروس باران در گيلان هستند. بر سر قاشق چوبی سربندی می گذارند. برايش چشم و بينی و دهان می‌كشند. پارچه‌ای گل‌گلی به عنوان لباس بر تنش می‌كنند. با گوشواره و گردن‌بند آن را می‌آرايند. عروسك قاشقی را به كودكی معصوم كه سمبل پاكی است، می‌دهند و در كوچه‌های روستا می‌گردانند و در طلب باران برايش شعر می‌خوانند و از اهالی مواد غذايی می‌گيرند. همه با هم جمع می‌شوند و غذا می‌پزند. عروسك تا زمان باريدن باران در مكانی مقدس نگهداری می‌شود. در روستاهای اطراف قزوين اين آيين باران‌خواهی با كمی تفاوت اجرا می‌شود. آنجا به عروسك باران "چم‌چی ‌خاتون " می‌گويند.
" آدمك ابودردا " به تنهايی يا با همسرش " ام ابودردا " برای دفع شر و بيماری و برآوردن مراد و حاجت در آش ابودردا انداخته می‌شود. اين آدمك كوچك را از خمير می‌سازند. گاهی با گلوله‌هايی كوچك و نخ ، تسبيح می‌سازند و به دستان عروسك می‌دهند. هنگام تقسيم آش ميان همسايگان و فقرا، آدمك ابودردا را به نشانه دفع درد يا متلاشی می‌كنند و دور می اندازند يا به آب روان می‌سپارند تا غم و ناخوشی را از خانه دور كنند. برخی عقيده دارند هر دردی در اعضای بدن بيمار با خوردن همان عضو " عروسك ابودردا " درمان می‌شود.

منبع:
* " فرهنگ عروسك‌ها و نمايش های عروسكی آيينی و سنتی ايران " ، پوپك عظيم‌پور ، انتشارات نمايش ، 1389

عروسک حصیری ( جاروگشی )، گیلان	عروسک حصیری ( جاروگشی )، گیلان	عروسک حصیری ( جاروگشی )، گیلان	عروسک حصیری ( جاروگشی )، گیلان
شتر حصیری ( اشترپیشی )، خوزستان	شتر حصیری ( شترک )، سیستان بلوچستان، سرباز	بز حصیری، سیستان بلوچستان	سازنده بز حصیری، سیستان بلوچستان
آدمک ابودردا، اصفهان	عروسک قاشقی، مازندران	عروسک قاشقی، مازندران	سازنده عروسک قاشقی ، زیبا حسینجانی، مازندران، مزگاه
عروسک حصیری ( گالی )، مازندران	عروسک حصیری ( گالی )، مازندران	عروسک حصیری ( گالی )، مازندران	عروسک حصیری ( گالی )، مازندران
عروسک حصیری ( گالی )، مازندران	عروسک حصیری ( گالی )، مازندران	عروسک حصیری ( گالی )، مازندران	عروسک حصیری ( گالی )، مازندران
عروسک حصیری ( گالی )، مازندران	عروسک حصیری ( گالی )، مازندران	عروسک حصیری ( گالی )، مازندران	سازنده عروسک گالی، فریده صابر مطلق، مازندران، مزگاه
شتر سفالی، سیستان بلوچستان	شتر سفالی، سیستان بلوچستان	عروسک نخودی ( نخوتک ) و خر حصیری، شمال	عروسک برگی، کرمان، میمند
پرنده سفالی، سیستان بلوچستان	حیوان سفالی، سیستان بلوچستان	سازنده حیوانات سفالی، سیستان بلوچستان، کلپورگان	سازنده حیوانات سفالی، سیستان بلوچستان، کلپورگان
موش خرما ( راژگو ) ، میناب	موش خرما ( راژگو ) ، میناب	اشترکو، میناب	آدمک، میناب
اسبکو، میناب	اسبکو، میناب	اسبکو، میناب	اسبکو، میناب
اسبکو، میناب	اشترکو، میناب	اشترکو، میناب	اسبکو، میناب
اسبکو، میناب	شتر حصیری، خراسان، بیرجند